Telenowele, które kochała cała Polska

„Niewolnica Isaura” – pozycja kultowa, emitowana w TVP1 w latach 80.

Tego tytułu nie trzeba nikomu przedstawiać. Nawet jeśli nie oglądaliśmy go osobiście w czasie premierowej emisji, to na pewno każdy słyszał anegdoty o tym, że w rodzinie serial był lubiany i często towarzyszył ważnym wydarzeniom. Sama znam historię panny młodej, która miała problem z zaangażowaniem swojej przyjaciółki w przygotowania do ślubu, gdy ten zaraz miał się odbyć, ponieważ właśnie emitowany był nowy odcinek przygód „Niewolnicy Isaury”.

Sukces frekwencyjny brazylijskiej produkcji związany był z emisją w TVP1 lat 80., kiedy nie istniała żadna konkurencyjna stacja mogąca przyciągnąć widza inną ofertą. Serial powstał dla Rede Globo w 1976 roku, ale do Polski trafił w 1985 i składał się ze stu odcinków. Akcja toczyła się w Brazylii XIX wieku.

Telenowela opowiada o młodej i pięknej niewolnicy Isaurze pracującej w domu pana Almeidy. Dziewczyna pracowałaby na polu bawełny z innymi, ale dzięki swojej jasnej skórze cieszy się specjalnymi przywilejami. Państwo Almeida kształcą Isaurę i traktują jak córkę, dopóki do domu nie wraca ze studiów w Europie ich syn Leonsio, który odrzucony przez Isaurę, okrutnie się na niej mści.
Aktorzy wcielający się w główne role, czyli Isaura (Lucélia Santos) i Leoncio (Rubens de Falco), odwiedzili Polskę w 1985 roku i do dzisiaj ich wizyta uznawana jest za jedno z najważniejszych wydarzeń popkulturowych w Polsce okresu  przedtransformacyjnego.

Fenomen Isaury i ekspansja telenowel

Dr Magdalena Bałaga, badaczka kultury popularnej wyjaśnia, skąd się wziął fenomen telenowel w polskiej telewizji: – Choć pierwszą latynoamerykańską telenowelę wyemitowano w Polsce w latach 80. – mowa oczywiście o „Niewolnicy Isaurze” – to największą popularność ów gatunek zdobył w latach 90. Produkcje te pochodziły z różnych krajów Ameryki Łacińskiej, jednak powszechnie nazywano je po prostu „telenowelami brazylijskimi” – zapewne właśnie dlatego, że „Niewolnica Isaura” była produkcji brazylijskiej. Wszystkie telenowele w stylu latynoamerykańskim łączy podporządkowanie akcji miłości pary bohaterów, zazwyczaj młodych i pięknych, lecz pochodzących z różnych warstw społecznych, którzy zmuszeni są do pokonania wielu przeszkód zagrażających ich uczuciu.

Badaczka dodaje, że: – Można zarzucić tym produkcjom, iż prezentują to [romantyczne uczucie jako kwestię fundamentalną – przypis red.] w sposób naiwny, jednak promowanie bezwarunkowej i szczerej miłości ma wartość zdecydowanie pozytywną. Oczywiście można złośliwie skontrować, że główne bohaterki zupełnie przypadkowo zakochują się w przystojnych i niezwykle zamożnych mężczyznach, jednak nie zmienia to wymowy serialu – brak tu cynizmu czy kalkulacji, szczere uczucie zawsze zostanie docenione i zaprocentuje zbudowaniem wartościowej relacji.

„Cristal” (TVP3), „Maria” (Polonia1), „Esmeralda” (TVN), „Paulina” (TVN), „Paloma” (Polsat)

Lata 90. w polskiej telewizji to wysyp telenowel, których tytuły oznaczały żeńskie imiona. W końcu bohaterkami zawsze były młode kobiety pragnące zmienić swoje życie. Szukały drogi do awansu społecznego i ekonomicznego, albo wielkiej miłości, na ogół jedno łączyło się z drugim.

„Cristal” to jeden z pierwszych tytułów cieszących się popularnością w Polsce, który utorował drogę swoim następcom. Serial emitowała TVP3 w 1995 roku. Powstał dekadę wcześniej, ale do Polski trafił z opóźnieniem. Była to produkcja wenezuelska opowiadająca losy tytułowej Cristal (w tej roli Jeannette Rodríguez), dziewczyny rozpoczynającej pracę modelki. W bohaterce zakochuje się Louis Alfredo, czyli pasierb jej szefowej, dziewczyna zostaje przez niego uwiedziona, jednak bohater pod wpływem nacisków rodziny żeni się z inną. Louis nie wie, że bohaterka jest z nim w ciąży. Skąd my to znamy?

Można by rzec, że tylko imiona bohaterek się zmieniały, a rdzeń scenariusza pozostawał podobny. Przyjrzyjmy się argentyńskiej „Marii”, która w 1993 roku była hitem Polonii1, nadawanej wówczas piracko w dużych miastach. Para aktorska występująca w „Marii”, czyli Grecia Colmenares i Jorge Martinez, pojawiła się później także w popularnej „Manuelii” również emitowanej w Polonii1. Podobne występy zaliczyli także aktorzy znani ze „Zbuntowanego anioła”, czyli Natalia Oreiro i Facundo Arana, którzy ku uciesze fanów – kilka lat później — wystąpili razem na planie „Jesteś moim życiem”.

Serial „Maria” (1985) opowiadał o młodej i ubogiej dziewczynie z prowincji. Po śmierci ojca Maria przeprowadza się do argentyńskiej stolicy w poszukiwaniu lepszej pracy i lepszego życia. Jedno i drugie znajduje w rezydencji bogatej rodziny Arocha. A przynajmniej tak się jej początkowo wydaje.

Kolejne produkcje, jak meksykańska „Esmeralda”, dająca początek popularności telenowel w stacjach ogólnodostępnych (gwiazda serialu, czyli Leticia Calderón odwiedziła Polskę), czy także meksykańska „Paulina” (z Gabrielą Spanic w tytułowej roli) albo „Paloma”, dzięki której Polsat stworzył dedykowane pasmo codzienne o godzinie 19.00, opowiadały o ambicjach młodych kobiet walczących z nierównościami społecznymi. Zapytaliśmy dr Magdalenę Bałagę, czy rzeczywiście był to element dydaktyczny, czy jedynie pretekst fabularny, żeby pokazać pięknych ludzi zmuszających nas do wzruszeń.

– Latynoamerykańskie seriale w ciekawy sposób prezentują społeczeństwo klasowe. Niemal zawsze dzieli się ono na bardzo bogatych i bardzo biednych. W takich serialach jak „Zbuntowany anioł”, czy „Maria z przedmieścia” główne bohaterki pełnią rolę służby i zakochują się w swoich pracodawcach. Oczywiście taka historia jest silnie skorelowana z rzeczywistością Ameryki Łacińskiej opartej na nierównościach społecznych. W telenowelach zawsze otrzymujemy pocieszający finał, w którym taki mezalians zostaje zaakceptowany przez bogatą rodzinę. Na marginesie można dodać, że choć bogactwo zawsze pozostaje w strefie pragnień, to w latach 90., czyli czasu transformacji, dominuje w społecznej świadomości wizja szybkiego wzbogacenia się, fantazji o wielkich możliwościach. Być może stąd brała się w tym czasie popularność tego typu eskapistycznych historii o szybkim, a jednocześnie zasłużonym awansie społecznym – wyjaśnia dr Magdalena Bałaga.

Czarny charakter w roli głównej, czyli „Rubi”

– Ciekawym przypadkiem jest za to meksykański serial „Rubi” (2004, TVN), w Polsce emitowany pod tytułem „Cena marzeń”. Piękna główna bohaterka marzy o wielkim bogactwie i obsesyjnie pragnie zdobyć mężczyznę, który „wyciągnie ją z biedy”. Nie jest to typowa dla latynoamerykańskich telenowel historia — w końcu główna bohaterka nie zaznaje szczęścia, niedane jest jej również szczęśliwie się zakochać — lecz przekaz jest już jak najbardziej typowy — prawdziwym bogactwem jest szczere i prawdziwe uczucie, reszta to tylko atrakcyjny dodatek — podkreśla ekspertka.

„Zbuntowany anioł”, czyli wielki hit Polsatu

– Trudno nie wspomnieć o „Zbuntowanym aniele” – serialu emitowanym w Polsacie od 2000 roku, który zdobył ogromną popularność. Jako główne przyczyny sukcesu można wskazać udaną ścieżkę dźwiękową, kreację głównej bohaterki – która choć raz jest zbuntowaną chłopczycą, a raz zmysłową kusicielką, to jednak zawsze wzbudza sympatię – wskazuje badaczka.

Dr Magdalena Bałaga przypomina, że: - Serial opiera się na dobrze znanych wątkach: ot, choćby po raz kolejny otrzymujemy historię biednej dziewczyny, która okazuje się dziedziczką fortuny. Żadna produkcja nie powtórzyła już później w Polsce sukcesu „Zbuntowanego anioła” – nawet inne seriale z Natalią Oreiro, takie jak „Jesteś moim  życiem” czy „Kachorra to ja”. Po zakończeniu jego emisji zauważalnie słabło zainteresowanie tego typu telenowelami – zapewne wpływ miała na to ekspansja seriali amerykańskich. Na platformach cyfrowych co prawda pojawił się kanał Romantica, którego ramówka przewidywała nadawanie tego typu seriali, jednak stacje ogólnodostępne zrezygnowały z ich emisji, zastępując je produkcjami tureckimi – podsumowuje ekspertka.

Fenomen Natalii Oreiro

Przykład Natalii Oreiro jest szczególnie interesujący, ponieważ aktorka wzbudziła ogromną sympatię polskiej widowni, podobnie jak dekadę wcześniej odtwórczyni roli Isaury, czyli Lucélia Santos. Oreiro ma naturalny talent komediowy, który sprawił, że chcieliśmy się z nią przyjaźnić, ale i kibicowaliśmy perypetiom miłosnym jej bohaterki w serialu „Zbuntowany anioł”. Rola argentyńskiej aktorki była przełomem – bohaterka nie była klasyczną ubogą, dobrą, pokorną dziewczyną z sercem na dłoni, ale typem żartownisia, który nie podchodzi do rzeczywistości zbyt poważnie. Owszem, szanowała swoich pracodawców, przejmowała się problemami przyjaciółek i sama miała wiele zmartwień, ale nie była posągową pięknością skupioną na przyjmowaniu komplementów.

Po części jej wizerunek chłopczycy miał ukrywać urodę bohaterki, ale oczywiście widownia wiedziała, że Milagros (tak miała na imię tytułowa bohaterka) to piękna dziewczyna o gołębim sercu. Element komediowy sprawiał, że widownia wracała do serialu, ponieważ skutecznie łamał konwencję gatunkową telenoweli. Serialowa para, czyli Milagros i Ivo Di Carlo-Miranda Rapallo (w tej roli wspominany już Facundo Arana) zyskała wielkie grono sympatyków, co zaowocowało wizytą aktorki w naszym kraju. Wielkim sukcesem okazała się także piosenka otwierająca każdy odcinek, zatytułowana „Cambio Dolor”. Wykonała ją Natalia Oreiro. Powstało aż 270 odcinków serialu.

Kolejne role aktorki także spotkały się z dużą sympatią widowni, mowa o serialu „Kachorra to ja” (2002) oraz „Jesteś moim życiem”, czyli powrót duetu Oreiro-Arana. Esperanza „La Monita” Munoz, to główna bohaterka „Jesteś moim życiem”, która jest bokserką. Kachorra sprzedawała kawę, a Milagors była pokojówką. Wszystkie jednak przełamywały schemat cichych niewiast czekających w kącie, aż ktoś je odkryje. Wydaje się, że zasługą Oreiro było wprowadzenie luzu do wbrew pozorom, konserwatywnego i skostniałego gatunku, jakim dosyć długo była telenowela.

Aktualnie Natalia Oreiro ma za sobą występ w serialu „Santa Evita”, w którym wcieliła się w rolę Evity Peron, co było jej wielkim aktorskim marzeniem. Serial dał jej awans do grona aktorów z produkcji premium. „Santa Evita” dostępna jest na platformie Disney+.

Kobiety rządzą rynkiem telenowel

Twarzami telenowel są popularne aktorki, które ugruntowały ten gatunek. Mimo że w oglądanych fabułach zazwyczaj mężczyźni posiadają władzę i wpływy, to rynek telewizyjny umożliwił wielkie kariery i rozpoznawalność głównie kobietom. Wystarczy ponownie przywołać Lucélię Santos. Gwiazda występowała w kolejnych telenowelach, ale odniosła także sukces jako aktorka filmowa oraz twórczyni filmu dokumentalnego na temat Timoru Wschodniego. Obecnie rozwija swoją karierę polityczną.

Leticia Calderón znana z „Esmeraldy” i „Labiryntu namiętnści” (obydwie pozycje w Polsce emitował TVN) również należy do grona najbardziej popularnych gwiazd latynoamerykańskich telenowel. Meksykańska aktorka wciąż występuje w produkcjach telewizyjnych, które w ostatnich latach pojawiały się w polskich stacjach telewizyjnych, jak np. „Nieposkromiona miłość” (2012) oraz „Kobiety w czerni” (2016).

„Esmeralda” to znak rozpoznawczy gwiazdy. Telenowela była klasyczną opowieścią o miłości w starym stylu. Wszystko zaczyna się w nocy, kiedy odbywają się dwa porody i dochodzi do klasycznej „zamiany dzieci”. Chłopiec i dziewczynka wychowują się w nie swoich rodzinach. A później i tak los ich ze sobą połączy. To w gruncie rzeczy okrutna opowieść o podziałach społecznych i bezdusznym systemie klasowym.

Kolejną gwiazdą telenowel jest znana w Polsce kolumbijska aktorka Angie Cepeda. „Luz Maria” i „Fiorella”, to jej największe hity. Peruwiańska „Luz Maria” emitowana była w Polsce od 1 grudnia 1999 i stanowiła remake argentyńskiej produkcji „Stellina” z 1987 roku. Akcja serialu zaczyna się pewnego ranka, gdy Gustavo Gonzalvez (Christian Meier) przejeżdża konno nieopodal górskiej rzeki, gdzie widzi kąpiącą się dziewczynę. Tak poznajemy Luz Marię. Spotkanie trwa krótko, jednak oboje zakochują się w sobie od pierwszego wejrzenia. „Luz Maria” to telenowela kostiumowa, co okazało się strzałem w dziesiątkę i zaowocowało wielką popularnością historii o zamożnym dziedzicu i biednej dziewczynie poszukującej szczęścia w miłości.

Przy tej okazji, warto wspomnieć, że kostiumowe telenowele spotkały się w Polsce z życzliwym przyjęciem, a to spowodowało premierą kolejnego tytułu. „Prawdziwa miłość”, wyprodukowana w 2003 roku emitowana była w TVN. Serial z główną rolą Adeli Noriegi opowiadał losy bohaterów żyjących w Trynidadzie XIX wieku.

Wracając do popularności Angie Cepedy, musimy także wspomnieć „Fiorellę” (powstała w 2000 roku). Akcja serialu toczy się współcześnie w Limie i opowiada o dziewczynie wkraczającej w świat zamożnej rodziny swojego zmarłego męża. Walka o spadek, niechęć krewnych, a także jego dorosły syn i potencjalny romans. Bohaterki kreowane przez Angie Cepedę przypominały typ dziewczyn z sąsiedztwa. Mimo że Luz Maria i Fiorella żyły w różnych czasach, to łączy je swoboda Cepedy, która starała się odbrązowić mit milczącej cierpiętnicy, co podobnie jak w przypadku humoru bohaterek Natalii Oreiro spotkało się z pozytywnym przyjęciem ze strony miłośników gatunku.

Więcej niż jedna bohaterka

Musimy także wspomnieć typ telenoweli zrywający z jedną główną bohaterką. W meksykańskim serialu „Przyjaciółki i rywalki” (2001, emisja w TVN) mamy aż cztery główne bohaterki – Laurę, Jimenę, Ofelię i Wendy. Bohaterki pochodzą z różnych grup społecznych, mają różne rodziny i co za tym idzie, różne aspiracje i plany życiowe. Serial eksploatuje wątek nierówności społecznych i nierównego startu w dorosłość, co widać na przykładzie czterech przyjaciółek.

Jedną z głównych ról grała aktorka polskiego pochodzenia, Ludwika Paleta. Znana jest także z innych telenowel, jak np. „Maria z przedmieścia”, „Córka przeznaczenia”, „Serce z kamienia”. Aktualnie Paleta występuje w popularnym serialu Netfliksa zatytułowanym „Córka innej matki”, który stanowi subtelną parodię telenowel. Produkcją podobnego rodzaju była „Jane the Virgin” z Giną Rodriguez oraz „Brzydula Betty” z Americą Ferrerą.

Podsumowanie

Dlaczego wciąż oglądamy telenowele? – Może się wydawać, że telenowele latynoamerykańskie przedstawiają nam proste historie o kopciuszku poznającym księcia, jednak doskonale wiemy, jak bardzo skomplikowane historie potrafią stworzyć scenarzyści tych produkcji. Najbardziej hitowe produkcje latynoamerykańskie cechują się zaskakującymi zwrotami akcji: dość wspomnieć chociażby wielowątkową fabułę przebojowej „Esmeraldy”, którą zdecydowanie trudno streścić w kilku zdaniach. Choć często są one krytykowane jako nieprawdopodobne, to widzowie raczej doceniają tego typu kreatywność: cenią choćby pojawienie się wątków kryminalnych – wyjaśnia dr Magdalena Bałaga.

– Seriale latynoamerykańskie oparte są na plotkach, niedopowiedzeniach i intrygach. Niemal zawsze pojawiają się dwie antagonistki – szczera i piękna, lecz uboga dziewczyna oraz rywalka będąca jej mentalnym przeciwieństwem. „Czarny charakter” rzadko kiedy ulega metamorfozie, a w finale spotyka ją zasłużona kara. Telenowele aż kipią od emocji – miłości i nienawiści – podsumowuje badaczka.