Minęła kolejna okrągła rocznica mojej pracy w Ośrodku Badań Prasoznawczych. Jubileuszu nie obchodzę, życzenia przyjmuję, pracuję nadal. Jakiś czas temu wróciłem z kolejnego już XII Kongresu Mediów i Marketingu 2xM ze Szczecina; na dorocznym spotkaniu wydawców i kolporterów byłem już po raz 12. , czyli nie opuściłem żadnego.
Tym razem jednym z tematów była przyszłość prasy, pokazaliśmy tam – wraz z dwoma kolegami z OBP UJ (Staszkiem Nowickim i Ryśkiem Filasem) referaty dotyczące obecnego stanu rynku prasowego i prognoz na najbliższą przyszłość. Mój referat – trochę prowokująco – zatytułowałem: Przedwczesny pogrzeb, czy samospełniająca się przepowiednia (głos w dyskusji o "końcu" prasy codziennej w Polsce).
Nie będę relacjonował tego co mówiłem na szczecińskim Kongresie (moje i kolegów przemyślenia mają trafić na łamy naszego kwartalnika naukowego „Zeszyty Prasoznawcze”), chciałbym atoli wskazać na jedną szeroką kwestię, którą tam poruszyłem, a która poruszam zawsze i wszędzie gdzie mogę, kiedy mówię o problemach obecnej prasy polskiej. Jest to sprawa relacji: redakcje-czytelnicy. Pisałem zresztą o tym w swoim blogu.
Te relacje – generalnie – są niedobre, a czasem wręcz złe. Już w początkach poprzedniej dekady nie tylko ja wskazywałem (a wynikało to z różnych badań), że redakcje zachłysnęły się rosnącymi zyskami z reklamy i czytelników zaczęły traktować jako TARGET, a nie jako partnerów i pracodawców; bo to dzięki nim istniały i istnieją przecież. W wielu redakcjach reorganizacja polegała głównie na likwidacji działów łączności z czytelnikami, rezygnacji ze współpracy z radcami prawnymi, odpowiadającymi na różne pytania czytelników, komórek organizujących różne okazjonalne spotkania z czytelnikami (w tym nierzadko, w dawnych czasach, święta gazet) – uznając to wszystko za relikt przeszłości. Szaleństwa „zdrapkowe”, gadżetomania itp. , spowodowały zaniechanie starań o prenumeratów, aktywne współdziałanie z kolporterami (elastyczne nadzielanie i promocja w miejscu sprzedaży), wszystko przesłoniło hasło TARGET i prężenie muskułów (często niesłuszne) przez zwykle „nieopierzone”, ale powstające przecież w każdej redakcji działy reklamy i marketingu.
Później doszła do tego jeszcze polityka – zmieniały się sympatie polityczne redakcji, a że nierzadko były niezgodne z poglądami i opiniami dotychczasowych czytelników pisma, ich szeregi topniały. Zresztą, niektóre tytuły właśnie agresywną i bardzo wyraźną na łamach polityką, chciały zdobyć tabuny odbiorców. Zapominały, że nie są biuletynem partyjnym, nie chciały pamiętać, że ludzie oczekują RÓŻNYCH informacji, stanowisk i opinii. Efekt – jaki jest – wszyscy widzimy. Dodatkowo – grupa gazet ogólnopolskich tłucze się między sobą „politycznie”, próbując udowodnić, jedna – drugiej, swoje racje, a „słupki” poczytności są coraz mniejsze. „Titanic” tonie, a zażarcie się z sobą kłócąca orkiestra gazet „gra” nadal, tyle, że ma coraz mniej słuchaczy (czytelników), nadto coraz mniej zainteresowanych takim graniem.
Pisząc moją książkę „Historia Mediów” wielokrotnie czytałem o zabiegach zjednujących czytelników, śledziłem jak pielęgnowano te kontakty i to w czasach, kiedy jedynymi przeciwnikami gazet i czasopism były wyłącznie inne pisma. Jeden z twórców masowej prasy James Gordon Bennett starszy mawiał, że jego jedynym pracodawcą jest anonimowy czytelnik i tylko z nim musi się liczyć. Dzisiaj, kiedy prasa ma tak silną konkurencję i pod wieloma względami jest w stosunku do niej w bardzo trudnej sytuacji, takie podejście redakcji nie tylko dziwi; ono zatrważa. Poprawianie sobie wskaźników czytelnictwa kuponami na GPS, drukarkę czy aparat fotograficzny – jak to czyni jedna z najważniejszych gazet, pokazuje chyba niewiarę redakcji, że innymi metodami, niż „kupowanie” czytelników poprzez oferowanie im atrakcyjnych towarów po niższej cenie, można zdobyć odbiorców. Nie jest łatwo teraz gazetom, ale – patrząc na poszczególne regiony widać, jak bardzo mści się – w jednych – koszmarna polityka wydawnicza i nieudolność kierownictw redakcji, i jak nadal procentuje w innych – mądra działalność wydawcy i współpraca redakcji z czytelnikami. Oto wyimek informacji przekazanych niedawno w Wirtualnych Mediach (czytelnictwo głównych gazet w dwóch województwach):
Dolnośląskie procent respondentów
Gazeta Wyborcza 17,15%
Fakt 16,25%
Polska Gazeta Wrocławska 14,19%
Kujawsko – pomorskie procent respondentów
Gazeta Pomorska 43,46%
Express Bydgoski 16,18%
Fakt 14,79%
Gazeta Wyborcza 14,28%
We Wrocławiu – klęska lokalnych gazet, zdołowanie ongiś prężnego ośrodka wydawniczego, to efekt działalności sporej grupy osób i kilku wydawnictw. Dolnośląskie miało wspaniałe tradycje czytelnictwa, trzy mocne gazety, w stolicy regiony i innych miastach – ciekawe czasopisma. Po wojnie powstał „Pionier Dolnośląski”, ale lwowska fala osiedleńcza doprowadziła do zmiany nazwy na bliskie lwowiakom „Słowo Polskie”, dziennik bardzo na kresach szanowany, powstały w 1895 r. Cóż, norwescy handlarze rybami i ropą nie powinni zajmować się wydawaniem prasy, zwłaszcza w Polsce; dość tu naszkodzili. Nie spisali się też ludzie z firmy bawarskiego dentysty, choć Wrocław i Kraków były pierwszymi przyczółkami firmy z Pasawy. Ale najwięszymi psujami byli jednak w tym regionie Skandynawowie, od czasu jak zainstalowali się we Wrocławiu w r. 1990, namawiając miejscową „Solidarność” do wspólnego założenia dziennika (Dziennika Dolnośląskiego) i wnosząc w aporcie parę komputerów i starą, dość zużytą maszynę offsetową, przywiezioną z Norwegii. Zresztą, Bogiem a prawdą, do klęski „Dziennika Dolnośląskiego” przyłożyli także ręce miejscowi, zarówno skłóceni działacze „Solidarności”, jak też niepoważni redaktorzy, zwłaszcza naczelni, jak np. słynny ostatnio ze swoich blogów Ryszard Czarnecki, o czym dowiedziałem się z (ofiarowanej mi przez Autora) książki Adama Szynola o najnowszych dziejach prasy dolnośląskiej.
Nie wszędzie jednak udało się Norwegom popsuć; w Bydgoszczy paru sensownych ludzi z dawnego Wydawnictwa Pomorskiego, na czele z Markiem Trzebiatowskim (już w służbie Orkli), starało się „robić swoje”, inteligentnie współpracować z czytelnikami i pozyskiwać ich różnymi sposobami, dzięki czemu „Głos Pomorski” doszedł do sprzedaży 50 % nakładu wśród prenumeratorów, co jest absolutnym rekordem Polski. Ale, kiedy wspominam red. Marka T. i jego współpracowników, to przypominam sobie, jak różne wątki i oblicza miała ta współpraca, jak wiele w niej było działań na rzecz regionu i jego mieszkańców i jak „z głową” były te akcje robione.
Dodam też, że (pokazany powyżej) wysoki wskaźnik czytelnictwa GP (i najwyższy spośród wszystkich gazet regionalnych) wiąże się dość wyraźnie z brakiem politycznej zawiesiny na łamach dziennika; nieźle sobie radzi najbliższa konkurencja „Gazety”, dlatego województwo kujawsko-pomorskie jest jedynym regionem gdzie miejscowa prasa spycha bardzo wyraźnie na dalszy plan gazety ogólnopolskie. Co prawda Orklowcy już dawno temu pozbyli się red. MT, ale – mam nadzieję – jego następca(y) nie zepsuli tego, co przez sporo lat robiono mądrze i dobrze.
Nieszczęściem polskiego rynku prasy codziennej jest zdominowanie jej przez gazety ogólnopolskie, bardziej precyzyjnie – przez kilka dużych koncernów wydawniczych. A ich walka – między sobą – nie sprzyja rynkowi i czytelnikom. Zmarginalizowana została prasa regionalna, a przecież w świecie, jeśli gdzieś prasa codzienna trzyma się dobrze, a nawet odradza, to dlatego, że nadal czytana jest chętnie prasa o zasięgu mniejszym, niż krajowa. Ta prasa, która pisze o sprawach i wydarzeniach bliskich czytelnikom. Niezbyt dawne badania SMG/KRC przyniosły informacje, że wśród tematów poszukiwanych przez czytelników w prasie, na drugim miejscu – po programie TV/radio są wiadomości lokalne.
Jechałem na szczeciński Kongres w niezbyt dobrym nastroju. Pojawił się Wielki Kryzys, a polskie gazety nie tylko tracą czytelników, ale też reklamodawców (właśnie Internet połknął większy kawałek „reklamowego tortu” niż prasa codzienna). Czułem się, koncypując mój wykład, trochę jak lekarz, który – w pewnych sytuacjach, widząc wyraźne symptomy i pogarszanie się stanu zdrowia „pacjenta” – może przewidywać rychły pogrzeb, zwłaszcza, że chory nie słucha światłych rad „lekarzy” i sam się leczy, co – czasem -na krótką metę mu pomaga, ale w perspektywie poważnie grozi osłabieniem i zejściem. Na szczęście nie wszyscy „chorzy” są tak niemądrzy, dlatego na spełnienie się przepowiedni o końcu polskiej prasy codziennej, musimy jeszcze poczekać. Ale parę przedwczesnych pogrzebów czeka nas w najbliższych latach…
.
